گوجه فرنگی با نام لاتین TOMATO و نام علمی Solanum Lycopersicum سرشار از ویتامین C و لیکوپن؛ یکی از مهمترین محصولات سبزی و صیفی در ایران و جهان می باشد.

تاریخچه گوجه فرنگی:

زادگاه اصلی گوجه فرنگی، آمریکای جنوبی و مرکزی می باشد که طی دوره استعماری اسپانیا، به سایر نقاط جهان منتقل شد.

گوجه فرنگی چطور به ایران آمد:

کاشت گوجه فرنگی از اواخر قرن نوزدهم در خاورمیانه شروع شد و این گیاه از 2 طریق وارد ایران شد، نخست از طریق ترکیه و ارمنستان و راه دوم از طریق سفرهای مکرر خاندان قاجار به اروپا و به خصوص فرانسه.

 

وضعیت ایران در تولید گوجه فرنگی در دنیا:

بر اساس آمار منتشر شده فائو در سال 2016، ایران با تولید سالانه 56 میلیون و 309 هزار تن محصول گوجه فرنگی هفتمین کشور بزرگ تولید کننده گوجه فرنگی در دنیا می باشد؛ ایران پس از کشورهای چین، هند، آمریکا، ترکیه، مصر و ایتالیا قرار گرفته است.

استانهای مهم تولید کننده گوجه فرنگی در کشور:

استانهای فارس، خراسان، بوشهر، هرمزگان، قزوین، خوزستان، همدان و زنجان از لحاظ سطح زیر کشت و میزان برداشت؛ از استانهای مهم کشت و تولید گوجه فرنگی در کشور می باشند که اکثر این مناطق دارای کشت بهاره و تابستانه می باشند و تنها استانهای بوشهر، هرمزگان و مناطق محدودی از استانهای خوزستان و فارس؛ دارای کشت پاییزه و خارج از فصل می باشند.

 

ارقام مهم گوجه فرنگی بازار ایران از ابتدا تاکنون:

بر اساس مقالات، اسناد تاریخی و تحقیقات کارشناسان مجموعه بذر آنلاین؛ تا دهه پنجاه شمسی، کشت گوجه فرنگی در ایران بسیار محدود بود و از دهه پنجاه شمسی تا دهه شصت شمسی نیز کشت آن منحصر به کشت تابستانه و در برخی از مناطق کشور و آن هم به صورت سنتی و در سطح محدود کشت میشد و معمولا در فصول سرد سال هم کشت گوجه فرنگی و سایر صیفیجات صورت نمی گرفت و معمولا از ارقام متفرقه وارد شده از سایر کشورها و بذرهای دست گیر محلی؛ جهت کشت استفاده می نمودند.

تقریبا از دهه شصت شمسی بود که واردات برخی بذور گوجه فرنگی و سایر بذور سبزی و صیفی در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی سابق و به تبع آن برخی از شرکت های خصوصی قرار گرفت و در دهه 70 شمسی بر شرکت های وارد کننده بذر کشاورزی افزوده شده و نمایندگی برخی از برندها و شرکت های معتبر خارجی به این شرکت ها واگذار شد.

با توجه به توسعه علم و پیشرفت بشر و به تبع آن پیشرفت کشاورزی؛ از دهه شصت شمسی، با واردات موتور پمپ های کشاورزی جهت استخراج آب، همچنین واردات اندک ماشین آلات و ادوات کشاورزی نظیر تراکتور و ...؛ بر سطح زیر کشت کشاورزی در کشور افزوده شد و نیاز به بذور در حجم وسیعتر و با کیفیت تر توسط کشاورزان و مسئولان ذیربط احساس گردید.

در سالهای ابتدایی دهه 70 شمسی؛ کشت ارقام استاندارد ( OP ) گوجه فرنگی وارداتی رونق یافت، که عمده ترین این ارقام مربوط به شرکت های مجاری و آمریکایی بودند که از معروفترین این ارقام می توان به رقم گوجه فرنگی کلجی ان 3 شرکت PYS اشاره کرد.

کشت ارقام استاندارد گوجه فرنگی تا اواخر دهه 80 شمسی و در برخی از مناطق تاکنون نیز ادامه دار می باشد؛ البته در اواخر دهه 80 شمسی، واردات برخی بذور گوجه فرنگی هیبرید تحول عظیمی را در کشت گوجه فرنگی در ایران به وجود آورد که همچنان نیز واردات بذور هیبرید ادامه دارد.

از مهمترین ارقام استاندارد گوجه فرنگی کشت شده در بازار کشاورزی کشور می توان به ارقام موبیل، سوپر اوربانا، ارلی اوربانا، ریوگرند، سوپر چف ( سوپر شف )، سوپر لونا، سوپر استرین، رد استون، کینگ استار اشاره نمود که مربوط به شرکتهای مختلف وارداتی می باشند؛ از مهمترین این بذرها می توان به رقم ریوگرند شرکتهای یونیژن، ناسکو و آپولو؛ موبیل مجارستان و موبیل ارگون؛ سوپرچف بیکر/ گاردسکو/ بونانزا/ سانمیک/ آپولو؛ سوپر اوربانا یونیژن؛ کینگ استار کانیون؛ رد استون ناسکو/ سانمیک؛ ارلی اوربانا وای کانیون اشاره نمود؛ از معروفترین ارقام گوجه فرنگی استاندارد تولیدی کشور نیز می توان به برخی ارقام مربوط به شرکتهای فلات ایران، عنبری و ... اشاره نمود که مهمترین این ارقام، رقم های سی اچ فلات و کارون فلات می باشند.

کشت ارقام استاندارد گوجه فرنگی،همچنان در برخی از مناطق گوجه کاری کشور نظیر فارس، خراسان، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان و ... صورت می گیرد.

و حال به بررسی ارقام گوجه فرنگی هیبرید در کشور می پردازیم؛ از اولین ارقام وارداتی هیبرید به کشور می توان به ارقام شرکت سان سید ( SUN SEED )، پی اس ( PYS )، آزگرو ( ASGRO ) و سپس سینجنتا ( SYNJENTA ) اشاره نمود؛ ارقام سان 6108، پتوپراید 2، GS12، سان 6189 و ... از قدیمی ترین ارقام وارداتی گوجه فرنگی هیبرید در کشور می باشند.

هم اکنون و در حال حاضر نیز ارقام متعدد هیبرید وارداتی در مناطق مختلف کشور کشت می گردند، که سعی می کنیم در ذیل به صورت مختصر به آن بپردازیم.

از شرکتهای معتبر خارجی فعال در زمینه تولید و توزیع بذر گوجه فرنگی، در بازار کشور؛ می توان به شرکتهای سمینیس، سینجنتا، نانهمز، هایزر، نیکرسون، انزا زادن، ساکاتا و دنفلد اشاره کرد، که البته در سالهای اخیر برندهای دیگری نظیر سیدباند، ناسکو، یواس اگری سید، کانیون، کلوز، تراست سیدز، فیتو، یوکسل و ... نیز بر آنها افزوده شده است.

برند سمینیس (  SEMINIS ) و شرکت فلات ایران به عنوان وارد کننده و نماینده شرکت سمینیس در ایران، با داشتن بذرهای متعدد و با کیفیت نظیر بریویو، باسیمو، برنتا، بیدرو، 8320، 2466، 1585، 4592، کومودورو، کونتی، بلاریوا، اولا، ادن، کیشمات، 4129، 3725، اشکول و ... دارای بیشترین تنوع بذر گوجه فرنگی در بازار کشاورزی ایران می باشد.

از سایر بذور هیبرید شاخص بازار گوجه فرنگی کشور می توان به ارقام  جی اس 12، افرا 036، نهاوند، متین، سرین، جم، سما، تی دی، رعد، بارانا، طلا، 6189، فرمونت، کارون، سهند، مارول، کا 857، پارسیان، پارس، لوکوموتیو، مُند، ونتوری، الیسا، وای کینگ، گلسار، دالی، کاندیدا، سادین، کایلا 6699، ربکا، ساتیوو، موناکو، ثمین، سوپرست، رفح، ژیوان، لئوناردو، آرتا، رایت، ثنا، مارکونی، کاکی 738، ناسادت، تالاویس، یاقوت، تیتان، راک، رها، آر اف تی، ایزما،  و ... اشاره نمود که مخصوص کشت در فضای باز می باشند و ارقام دافنیس، ازمیر، جانان، نیوتون، گلدی، هیراد، پراندلی، سنا، کومودو و ... نیز مناسب کشت گلخانه ای می باشند.

 

مناطق مختلف ایران و توصیه کشت گوجه فرنگی:

 در مناطق جنوبی کشور ( استانهای بوشهر، هرمزگان، جنوب خوزستان، جنوب فارس، بخشهایی از کهکولیه و بویراحمد و لرستان )، به دلیل ماهیت خارج از فصل بودن و زمان اندک جهت برداشت محصول؛ معمولا کشت ارقام زودرس گوجه فرنگی در اولویت می باشد که این ارقام به 2 دسته: ارقامی که متحمل به بیماری ویروسی TYLCV می باشند و ارقامی که به این نمونه ویروس متحمل نمی باشند؛ تقسیم می شود.

از ارقام شاخص زودرس متحمل به ویروس می توان به ارقام بریویو، 2466، افرا 036، مُند، جم، پارسیان، نهاوند، آلین، فتان و کا 857 ( ساکاتا 10857 ) اشاره نمود.

از ارقام زودرس که به بیماری ویروسی پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی، مقاوم نمی باشند می توان به ارقام جی اس 12، اولا، آروا، پاملا، بلا، پارنی و رکسانا اشاره کرد.

البته میبایست ذکر گردد، تنوع ارقام گوجه فرنگی در مناطق جنوبی کشور و در کشتهای پاییزه و زمستانه؛ بسیار بالا می باشد، به گونه ای که به غیر از ارقام زودرس ذکر شده، سایر ارقام نظیر برنتا، باسیمو، 8320، متین، گلسار، بارانا، 1585، لوکوموتیو، طلا، ژیوان، یارادت، تیدی، سما، سرین، سهند، کارون، دالی، کومودورو و ... نیز کشت می شود و این ارقام از ارقامی می باشند که بستگی به موقعیت جغرافیایی، زمان کشت، کیفیت آب و خاک و ... در برخی مناطق کشت آنها صورت می گیرد.

کشتهای بهاره در مناطقی از استان فارس نظیر کازرون، ممسنی، فراشبند، فیروزآباد، که معمولا برداشت آنها در اردیبهشت ماه تا خردادماه می باشد، بیشتر به ارقام تخم مرغی و بلوکی نظیر 6189، بریویو، برنتا، متین، تیدی اختصاص دارد.

و در سایر مناطق استان فارس نظیر مرودشت، ارسنجان، سعادت شهر، سپیدان، اقلید و ... با دوره برداشت از خرداد تا حتی مهرماه؛ کشت سایر ارقام بلوکی نظیر پارس، باسیمو، رعد، فرمونت، ناسادت، وای کینگ، بامیک، امیر و همچنین ارقام گرد 8320، سرین و ... نیز، علاوه بر ارقامی که در مناطق کازرون و ... کشت می شوند؛ در برنامه می باشد.

کشت های بهاره استان خوزستان نیز تقریبا دارای شرایطی مشابه مناطق کازرون و ممسنی استان فارس می باشند و معمولا در مناطق دزفول، شوشتر، بهبهان، رامهرمز و ...؛ از ارقام بلوکی با ماندگاری بالا جهت کشت استفاده می شود که البته دوره برداشت در این مناطق نیز نهایتا تا اواخر اردیبهشت ماه می باشد.

در مناطق مهم گوجه کاری استان کرمان ( جیرفت، کهنوج و ... ) و مناطقی از سیستان و بلوچستان؛ با دوره برداشت بهاره؛ معمولا از ارقام بلوکی نظیر 6189، ادن، رعد، سما، پارس، متین کشت می شود و ارقام گرد در این مناطق به صورت محدود دارای تقاضا می باشد.

در استانهای قزوین، تهران، کرج، همدان، زنجان نیز معمولا اکثر ارقام شاخص بلوکی و گرد گوجه فرنگی دارای تقاضا می باشند؛ ارقام 8320، متین، بریویو، برنتا، باسیمو، 6189، کا 857، الیسا، سما و ... در این مناطق دارای تقاضا می باشند.

در استانهای خراسان، گلستان و سایر استانهای شمالی، در کنار کشت ارقام قدیمی و استاندارد، کشت برخی از ارقام هیبرید صنعتی و ... رواج دارد، که از مهمترین این بذور می توان به ارقام اولا، مارول، ساتیوو، تیتان، مارکونی، راک، 8320، ژینو، ثنا و ...، اشاره کرد.

در استانهای کرمانشاه، کردستان و سایر مناطق غرب و شمال غرب کشور نظیر دشت مغان و ... نیز در کشتهای بهاره، علاوه بر کشت ارقام استاندارد، کشت سایر ارقام گوجه فرنگی نظیر متین، طلا، لمنتین، 6189، ادن، سما، 8320، کارون و ... از ارقام مهم مورد کاشت می باشند.

در برخی از مناطق بخصوص مناطق شمالی، مناطق غربی و شمال غربی کشور و استانهای خراسان؛ به دلیل تعدد کارخانجات رب گوجه فرنگی؛ معمولا علاوه بر بازار تازه خوری؛ توجه کشاوران این مناطق، به کشت ارقام جهت فروش به کارخانجات رب نیز در برنامه می باشد و به همین دلیل معمولا کشاورزان این مناطق از ارقام استاندارد و یا هیبرید ارزان، جهت کشت استفاده می نمایند، که البته این رویه میبایست تغییر یابد و کشاورزان این مناطق از ارقام صنعتی گوجه فرنگی و یا ارقامی که علاوه بر تناژ بالا، قابل ارائه به بازار مصرف و تازه خوری نیز باشند را جایگزین ارقام قدیمی تر نمایند.